Tarihte Türk Devletleri

İlk Türk Devleti

Tarihte bilinen ilk Türk devleti Büyük Hun İmparatorluğu‘dur. Asya Hun İmparatorluğu olarak da bilinilen ve M.Ö 220 yılında Teoman tarafından kurulan bu Türk devletini bir imparatorluk haline getiren ise Mete’dir.

Hunlar’ın ortaya çıkış tarihi kesin şekilde belli olmamasına rağmen Çin kayıtlarına göre bu tarih M.Ö 2255’lere kadar götürülebilir.

Orta Asya’daki Türk boylarını ilk kez tek bayrak altında toplamayı başaran Büyük Hun İmparatorluğu, M.S 48’de, Kuzey ve Güney olmak üzere ikiye ayrılarak dağılmıştır (1).

İlk Müslüman Türk Devleti

İlk Müslüman Türk devletinin hangisi olduğu konusunda bazı görüş ayrılıkları bulunmaktadır (4).

Uzun bir süre, ilk Müslüman Türk devletinin Karahanlılar olduğu kabul edilmiştir. Bilge Kül Kadir Han tarafından 840 yılında kurulan Karahanlılar, 1212 yılına dek hüküm sürmüşlerdir. İslamiyeti ilk kabul eden hakanları, 942-955 yıllarında saltanat süren Satuk Buğra Han’dır (2, 3).

Ancak, yakın zamanda, İslâmiyet’i resmî din olarak kabul eden ilk Türk devletinin İdil Bulgar Hakanlığı (10-15. yüzyıl) olduğu görüşü ağırlık kazanmaya başlamıştır. İtil (Volga) nehrinin orta havzasında kurulduğundan, diğer Türk Bulgar devletlerinden ayırt edilebilmesi için nehrin yerel söylenişi olan İdil kelimesiyle anılan hanlık en uzun ömürlü Türk devletlerinden biridir (4, 5).

Bununla birlikte, Hem Karahanlılar’ın hem de İdil Bulgar Hanlığı’nın sonradan müslüman olmaları sebebiyle, Müslüman Türkler tarafından kurulmuş olan Tolunoğulları‘nın ilk Müslüman Türk devleti olduğu da ifade edilmektedir. Buhara asıllı bir Türk olan Ahmed b. Tolun tarafından 868 yılında kurulmuş olan Tolunoğulları, 905 yılında Abbasiler tarafından yıkılmıştır (4, 6).

Anadolu’da Kurulan ilk Türk Devleti

Sakalar, Anadolu’ya gelen ilk Türk kavimidir (M.Ö. 654). Alp Er Tunga yönetiminde Azerbaycan ve Doğu Anadolu’yu hakimiyeti altına alan Sakalar, 28 yıl boyunca burada hüküm sürmüştür (7).

Büyük Selçuklu Devleti’nin ikinci hükümdarı Alparslan’ın, Bizans imparatoru IV. Romanos Diogenes’e karşı kazandığı Malazgirt Zaferi’nin (1071) ardından, Türkler önemli bir direnişle karşılaşmadan Anadolu içlerine akarak kısa zamanda Ege ve Marmara kıyılarına kadar ilerlemişler, fethettikleri toprakları vatan edinip Saltuklu (1072-1202), Mengücüklü (1080-1228), Dânişmendli (1080-1178), Dilmaçoğulları (1085-1394), Ahlatşahlar (1100-1208), İnaloğulları (1098-1183), Çubukoğulları (1085-1112) ve Artuklu (1102-1409) devletlerini kurmuşlardır (8). 

16 Türk Devleti

Kronolojik sırasıyla büyük Türk devletleri: Büyük Hun İmparatorluğu, Batı Hun İmparatorluğu, Avrupa Hun İmparatorluğu, Ak Hun İmparatorluğu, Göktürkler, Avarlar, Hazarlar, Uygurlar, Karahanlılar, Gazneliler, Selçuklular , Harezmşahlar, Altın Ordu Devleti, Timur İmparatorluğu, Babür İmparatorluğu, Osmanlılar, Türkiye Cumhuriyeti.

Kaynaklar

1. Taşağıl, Ahmet. İslam Ansiklopedisi, Türk. https://islamansiklopedisi.org.tr/turk. Son erişim 15 Ağustos 2019.
2. Özaydın, Abdülkerim. İslam Ansiklopedisi, Karahanlılar. https://islamansiklopedisi.org.tr/karahanlilar. Son erişim 15 Ağustos 2019.
3. Hunkan, Ömer Soner. İslam Ansiklopedisi, Satuk Buğra Han. https://islamansiklopedisi.org.tr/satuk-bugra-han. Son erişim 15 Ağustos 2019.
4. Alican, Mustafa. Beyaz Tarih, İlk Müslüman Türk Devleti hangisidir? https://www.beyaztarih.com/sorularla-tarih/ilk-musluman-turk-devleti-hangisidir. Son erişim 15 Ağustos 2019.
5. Taşağıl, Ahmet. İslam Ansiklopedisi, İdil Bulgar Hanlığı. https://islamansiklopedisi.org.tr/idil-bulgar-hanligi. Son erişim 15 Ağustos 2019.
6. Özkuyumcu, Nadir. İslam Ansiklopedisi, Tolunoğulları. https://islamansiklopedisi.org.tr/tolunogullari. Son erişim 15 Ağustos 2019.
7. Haykıran, Kemal Ramazan. Beyaz Tarih, Türklerin Anadolu’ya İlk Girişleri. https://www.beyaztarih.com/turk-tarihi/turklerin-anadoluya-ilk-girisleri. Son erişim 15 Ağustos 2019.
8. Sevim, Ali. İslam Ansiklopedisi, Malazgirt Muharebesi. https://islamansiklopedisi.org.tr/malazgirt-muharebesi. Son erişim 15 Ağustos 2019.